1. Rodzeństwo
Andrzej Kopernik – najstarszy z czwórki dzieci. Wraz z Mikołajem studiował w Krakowie, a potem na włoskich uniwersytetach. Bracia wspomagali się w nauce, razem też mieszkali po studiach we Fromborku. Andrzeja mniej interesowała astronomia, wolał się poświęcić studiowaniu prawa.
Barbara Kopernik – starsza siostra. Jako nastolatka wstąpiła do zakonu sióstr cysterek w Chełmie, mieście nieopodal Torunia. Tam też przebywała do końca życia.
Katarzyna Kopernik – starsza siostra. Gdy dorosła, wyszła za mąż za krakowskiego kupca i miała z nim pięcioro dzieci. Jedna z jej córek poszła do klasztoru, tego samego, co Barbara.
2. Co to takiego jest ten Kopernik?
Od czego pochodzi nazwisko astronoma? Od kopru? To dobra odpowiedź, ale nie chodzi o koper ogrodowy. Kopper w języku łacińskim, niemieckim i angielskim oznacza miedź. Żółtoczerwony metal, z którego wyrabia się różne pożyteczne przedmioty.
Ojciec Mikołaja był kupcem i przez wiele lat handlował koprem, czyli miedzią i możliwe, że stąd wzięło się jego nazwisko.
3. Gdyby Mikołaj urodził się w biednej rodzinie…
Nigdy nie zostałby astronomem, ani lekarzem, ani prawnikiem. Nauka była zarezerwowana dla osób z bogatych rodzin. Chłopak z rodziny ubogiego szewca mógłby liczyć najwyżej na rok, czy dwa nauki w szkole parafialnej. A najpewniej już jako dziecko trafiłby do warsztatu ojca, aby pomagać w pracy i uczyć się zawodu. Gdyby Mikołaj urodził się w biednej rodzinie na wsi, nie umiałby ani czytać, ani pisać.
4. Podróże
W czasach młodości Kopernika czas podróży mierzono nie w godzinach, ale w dniach. W ciągu jednego dnia konnej jazdy dało się pokonać 35-40 km, zaś wozem zaprzężonym w konie lub woły – tylko 25-35 km. Tyle samo – około 30 km, mógł pokonać jednego dnia piechur. Oznaczało to, że do Inowrocławia (oddalonego od Torunia o 40 km) trzeba było podróżować cały dzień. Gdy Mikołaj wyruszał z Torunia do Krakowa na studia, aby przebyć ponad 400 km, musiał zarezerwować sobie na podróż mniej więcej dwa tygodnie.
5. Czego uczono w średniowiecznej szkole?
Naukę dzielono na dwie części. W pierwszym roku nauki uczniowie poznawali wiadomości z trzech przedmiotów, które nazywano po łacinie TRIVIUM. Były to: podstawy gramatyki łacińskiej, retoryka – czyli poprawna wymowa i ładne wypowiadanie się, oraz dialektyka – nauka logicznego myślenia.
Po roku lub dwóch latach uczeń przechodził jakby do wyższej klasy i zaczynał naukę QUADRIVIUM. Tu dochodziły kolejne cztery przedmioty do opanowania – algebra, czyli dzisiejsza matematyka i cztery podstawowe działania, następnie geometria, astronomia oraz muzyka.
6. Indeks
W 1555 roku, a więc dwanaście lat po śmierci Mikołaja Kopernika, papież Paweł IV nakazał sporządzenie wykazu „zatrutych ksiąg”, których katolikom nie wolno było czytać, posiadać ani rozpowszechniać. W roku 1559 po raz pierwszy ukazał się kościelny indeks ksiąg zakazanych. Dzieło Mikołaja Kopernika „O obrotach sfer niebieskich” zostało wpisane do Indeksu dopiero po wyroku w sprawie Galileusza, w 1616 roku. Wycofano je z indeksu dopiero w 1822 roku.
7. Instrumenty od Ptolemeusza
Skąd Kopernik wiedział, jak wykonać instrumenty obserwacyjne? Trochę nauczył się o tym od swoich mistrzów – nauczycieli z Bolonii i Krakowa. Ale najwięcej dowiedział się z dzieł Ptolemeusza, który obserwował niebo za pomocą takiego samego sprzętu. Kopernik chciał mieć identyczne przyrządy, aby porównać swoje obserwacje z wnioskami Ptolemeusza. Wykorzystując jego instrumenty, Kopernik obalił jego teorię.
8. Włoskie niebo
Dlaczego obserwacje nieba dokonywane we Włoszech były dla astronomów XVI wieku takie ważne? Czy stamtąd widać było lepiej? Trochę lepiej – Włochy leżą bliżej równika niż Frombork, więc gwiazdy widziane stamtąd wydają się nieco bliższe. Ale najważniejsze było coś innego – uczeni mogli oglądać niebo i układy gwiazd znajdując się niemal na tej samej szerokości i długości geograficznej co ich starożytni mistrzowie – Ptolemeusz, Arystoteles, Tales, czy Pitagoras.
9. Losy ksiąg uczonego
Kilkadziesiąt zgromadzonych przez siebie ksiąg Mikołaj Kopernik zapisał w testamencie diecezji warmińskiej. Tam też trafiły, wzbogacając kościelną bibliotekę. Niestety, w 1692 roku Szwedzi, podczas najazdu na Pomorze i Prusy, ukradli cały księgozbiór. Król szwedzki Gustaw II Adolf rad z cennej zdobyczy, nakazał oddać ją do biblioteki uniwersyteckiej w Uppsali. Dziś, z 46 tomów na pewno należących do Mikołaja Kopernika, 41 znajduje się w Uppsali, a jeden tom – w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie. Pozostałe księgi trafiły do szwedzkich bibliotek. Tylko jeden tom z całego księgozbioru zachował się w Polsce i znajduje się w Muzeum Mazurskim w Olsztynie.
10. Dzieje rękopisu „O obrotach sfer niebieskich”
Rękopis dzieła pozostawał w rękach Joachima Retyka od 1541r. Po jego śmierci dzieło zaginęło, chociaż prawdopodobnie posiadał je uczeń Retyka – Walentyn Otho. Rękopis zaginął na ponad 200 lat i odnalazł się w Pradze czeskiej. W 1953 roku rząd Czechosłowacji przekazał rękopis Polsce. Obecnie przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.